Ontwerp voor tegeltableau

Yuri van der Linden

"Op een terras aan het water, begrensd door een galerij met op pilaren steunende bogen, staan twee mannen die elkaar de hand lijken te gaan geven. De linker is gekleed in Westerse kleding, terwijl de man rechts een wit jasje en een gebatikte broek draagt, wat hem identificeert als Indiër. De man links is omgeven door balen en vaten, en op de voorgrond ligt een caduceus, de staf van de handelsgod Mercurius. Ook zijn er kokosnoten en bananen uitgestald. Het doorkijkje links toont fabrieken en een molen, en rechts een dorpje met palmbomen, terwijl in het midden een vrachtschip de beide scènes met elkaar verbindt.

Dit ontwerp van de kunstenaar Leon Senf is bedoeld voor een tableau van vier bij vijf tegels. Het tegeltableau zou, volgens het opschrift, worden aangeboden door het personeel van de handelsfirma Geo. Wehry & Co. ter gelegenheid van de vijftigste verjaardag van het bedrijf. Dit ontwerp, uit oktober 1917, toont rondom de hierboven beschreven centrale voorstelling een sierrand met opschrift en de wapens van de steden waarmee de firma handelscontacten onderhield. Een maand later werd door Senf de centrale voorstelling nader uitgewerkt, waarbij de uitstalling linksvoor werd vereenvoudigd. Leon Senf was als ontwerper werkzaam voor de Delftse aardewerkfabriek De Porceleyne Fles, wiens bedrijfscollectie in 1986 door het Rijk en het Delftse museum Het Prinsenhof werd verworven. Of het tegeltableau daadwerkelijk is uitgevoerd, en of het dan nu nog bestaat, is niet bekend."

Hasti Tarekat Dipowijoyo

"Wij hebben nooit geleerd dat Nederlanders naar Nederlands-Indië kwamen om te handelen. Wat ons werd geleerd, was dat de Nederlanders ons kwamen bezetten. Ja, er waren onderhandelingen tussen de Nederlandse en de koninklijke families in veel gebieden van Nederlands-Indië, maar het was overduidelijk dat het resultaat van de onderhandelingen ten gunste van de Nederlanders moest zijn. Anders zouden er oorlogen en onderdrukkingen komen.

De Indonesiër in dit ontwerp heeft een assistent met donkere huidskleur. In het verleden was de onbeleefde term voor assistent ‘jongos’ voor mannen of ‘babu’ voor vrouwen. Deze assistenten moesten uit een lager maatschappelijk niveau komen, omdat ze een donkere huidskleur en naakte borsten hadden. Mensen uit de hogere klasse hadden nooit een donkere huidskleur en ze droegen verschillende soorten kostuums. Hier kan de jongen ook een zoon van de oudere man zijn. Het was normaal dat zonen hun vaders bijstonden. We hebben nooit geleerd dat er sprake was van slavernij in Nederlands-Indië, alleen dwangarbeid die totaal anders was dan de slavernij.

De goederen die hier worden verhandeld, zijn niet alleen landbouwproducten, maar ook twee exotische papegaaien. De CITES-wetgeving ter bescherming van flora en fauna was toen natuurlijk nog niet ingevoerd."

Wim Manuhutu

"Dit ontwerp voor een tegeltableau symboliseert de handelsrelatie tussen Nederland en de kolonie Nederlands-Indië. De Nederlandse figuur, te herkennen aan de molen op de achtergrond, is duidelijk een representant van moderniteit en vooruitgang. In zijn hand heeft hij een grootboek en om hem heen liggen in kisten en vaten verpakte goederen die vanuit Nederland naar de Indonesische archipel zijn vervoerd. Met het stoomschip – ook een symbool van moderniteit – werd de reis tussen Nederland en de Indonesische archipel sneller.

De volwassen Indonesische figuur, traditioneel gekleed, die tegenover de Nederlander staat, heeft een wat gebogen houding en een uitgestrekte hand die respect of onderdanigheid kan uitdrukken. De jongere persoon die achter hem staat, heeft wellicht ook een grootboek in handen. Het symboliseert het idee dat er sprake is van een evenwaardige relatie tussen beide partners.

De ontwerptekening is gemaakt in de tijd van de Ethische Politiek, waarin de beschavingsmissie van Nederland hand in hand ging met het exploiteren van grondstoffen en met het door militair geweld vestigen van het Nederlandse gezag aan de grenzen van Nederlands-Indië; een proces dat ‘pacificatie’ werd genoemd."