Zoeloe in uniform

Dineke Stam

"Was de hier afgebeelde man een van de miljoenen soldaten uit de Britse en Franse koloniën in Afrika en Azië die vochten in de Eerste Wereldoorlog? Gezien de datum van expositie, in 1915 in het Stedelijk Museum Amsterdam en het Haagse Pictura, zou het kunnen. Dan is hij een persoon in een lange geschiedenis van koloniale oorlogen. ‘Onderdanen’ uit de koloniën waren contractsoldaten, vaak als ruilmiddel om zichzelf te bevrijden uit slavernij. Zo vochten ruim 3.000 Ghanese soldaten tussen 1831 en 1872 in het KNIL. En bijna 180.000 mannen bevrijdden zichzelf uit slavernij door te vechten voor de Amerikaanse onafhankelijkheid (1775-1783).

Maar we weten niet zeker of de hier afgebeelde man werkelijk een militair was. Misschien was hij een van de ‘figuren, heel toevallig uit den sfeer van grove kermisnaturen gekozen, gerekruteerd uit de nachtcafés en de tingeltangels, de Zoeloeneger in zijn bonte generaalsuniform met veel klatering van goud, als een portier van een obscuur café chantant’, zoals een journalist in 1915 suggereert. In dat jaar staat het te boek als ‘Zoeloe neger’, daarna noemt Maks het doek in zijn plakboeken achtereenvolgens ‘Zoeloe Opperhoofd’ (1923) en eenvoudig ‘Zoulou’ (1929). Pas in 1955 kreeg het de titel ‘Zoeloe in uniform van het Engels Koloniaal Leger’."

Jessica de Abreu

"De man staat met rechte rug, kijkt voor zich uit en heeft een indringende blik in zijn ogen. Hij laat zijn linkerarm langs zijn lichaam zakken en houdt een helm in zijn rechterarm, waardoor gesuggereerd kan worden dat hij in militaire dienst is. Het uniform impliceert dat hij zou hebben meegewerkt met de Engelsen. Is deze man van Zoeloe-afkomst, zoals de titel suggereert?

Hoewel misschien niet direct door de schilder zo bedoeld, geeft dit schilderij een complex perspectief op de koloniale oorlog tussen het Zoeloekoninkrijk en de Engelse koloniale machten in de 19de eeuw. In 1879 brak de bloedige oorlog uit tussen de Britten en het Zoeloekoninkrijk, een gebied rondom wat nu Zuid-Afrika heet. Tijdens de eerste veldslag bij Isandlwana werd het Britse leger verslagen door de Zoeloes. Kort daarna werden de Zoeloes op hun beurt verslagen bij kwaJimu (oftewel Rorke’s Drift), waarmee de oorlog eindigde in de verwoesting van hun hoofdstad Ulundi. Als gevolg werd het koninkrijk van de Zoeloes onderdeel van het Britse koloniale koninkrijk.

De Zoeloe is nu een van de grootste etnische groepen aan de zuidelijke kant van het Afrikaanse continent met ongeveer 12 miljoen mensen."

Simone Vermaat

"Kees Maks was niet alleen de schilder ván het mondaine leven, hij leefde zelf ook een mondain leven. Vanuit een riant atelier op het Prinseneiland in Amsterdam schilderde hij, naast vele Amsterdamse stadsgezichten, de bijzondere wereld van theater, dans, circus en variété. Hij koos bij voorkeur voor grotere formaten die hij vond passen bij zijn onderwerpen. Hij reisde en werkte in Madrid, Rome en Parijs, maar hoewel hij als lid werd toegelaten tot de Parijse Salon d’Automne, bleef zijn thuisbasis toch Amsterdam. Voor zijn schilderijen speurde hij het nachtleven af naar geschikte modellen, een nachtclubdanseres, een Spaanse danser of een circusartiest, die hij naar zijn atelier liet komen om voor hem te poseren. Het lijkt daarom aannemelijk dat de zwarte man in dit portret ook voor Maks geposeerd zal hebben, maar wie was hij? En waarom koos Maks ervoor hem af te beelden in dit opvallende rode uniform met tressen, dat vooral een ceremoniële functie lijkt te hebben en zeker geen battledress is. Is het eigenlijk wel een Brits koloniaal uniform? Tijdens de Zoeloe-oorlogen vochten de Zoeloes vooral tegen de Britten en niet met hen. Of zou Maks beïnvloed kunnen zijn door de berichtgeving over deze oorlogen en de foto’s van Dinuzulu kaCetshwayo, een van de laatste Zoeloekoningen, die in 1913 overleed? Toevallig ook de periode waarin Maks het portret geschilderd heeft. Of is deze persoon gewoon een van de vele circusartiesten die Maks zo graag schilderde?

Kort na het overlijden van de kunstenaar schonk zijn weduwe zeven grote schilderijen aan het Rijk, waaronder dit intrigerende portret."