Bewapende Nederlandse rubberplanter

Dorian Meijnen

"Deze foto is onderdeel van de fotoserie De Staat in wording, waarin fotograaf Cas Oorthuys in 1947 kant koos voor de Republiek Indonesië in een tijd waarin de Nederlandse Staat deze nog niet officieel als zodanig erkende. De hele serie van De Staat in wording was een pleidooi voor een vreedzame oplossing tussen de beide partijen en past daarmee binnen het politiek geëngageerde oeuvre van Oorthuys.

Op deze foto zien we een planter met een geweer in de hand lopend over zijn land. De foto is genomen vlak voor de eerste politionele acties. Oorthuys legde daarmee een belangrijk moment in de beladen geschiedenis van de dekolonisatie van Nederlands-Indië vast. Het zou uiteindelijk nog tot 27 december 1949 duren voor Nederland officieel de soevereiniteit overdroeg aan de Republiek Indonesië. Deze foto’s zijn vandaag de dag ook niet zozeer vanwege hun visuele, als wel vanwege hun historische documentatiewaarde een belangrijk onderdeel van de Nederlandse geschiedenis en de collectie van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. De foto is onderdeel van een grotere aankoop in 1988 waarbij uit verschillende series van Cas Oorthuys een selectie foto’s werd verworven ter representatie van zijn oeuvre."

Hasti Tarekat Dipowijoyo

"De periode waarin deze foto is gemaakt, is na de Proclamatie van Onafhankelijkheid in 1945. Het was een zware spanning tussen de nieuwe Republiek Indonesië en Nederland. In Indonesië hebben we in geschiedenislessen geleerd om deze periode ‘Agresi Militer’ te noemen, terwijl het in Nederland ‘Bersiap-periode’ werd genoemd.

Ik vond het woord ‘bersiap’ erg fascinerend omdat het Indonesisch klinkt, maar het bestaat niet in het vocabulaire van Indonesië. ‘Siap’, ‘bersiap-siap’, ‘siap-siaga’ of ‘persiapan’ bestaan, maar niet ‘bersiap’. Ik denk dat de Nederlanders het woord hebben uitgevonden. Ik denk dat elke Indonesische native speaker net als ik zal zeggen dat het niet voorkomt in het woordenboek van Bahasa Indonesia.

De planter op de foto lijkt meer op een soldaat dan op een planter. Als hij met een lang geweer op zijn plantage moest rondlopen, moet de situatie zeer gevaarlijk geweest zijn. Hij ziet er ook zeer intens en alert uit. Bovendien ziet de plantage er meer uit als een rommelig en verwaarloosd gebied dan als een groene en vruchtbare grond."

Oscar Ekkelboom

"Cas Oorthuys publiceerde deze foto van een gewapende planter in Een staat in wording (1947). In dit boek doet de Nederlandse fotograaf verslag van een reis die hij van januari tot maart 1947 door Java en Borneo maakte. De rapportage is een pleidooi voor een vreedzame onafhankelijkheidswording van Indonesië.

De capitulatie van Japan en het einde van de Tweede Wereldoorlog betekenden niet de afloop van het geweld op Java en omringende eilanden. Soekarno riep op 17 augustus 1945 de onafhankelijke republiek Indonesië uit en dat resulteerde in een politiek en militair conflict dat vier jaar zou duren. 

De situatie die ontstond, is niet te vatten in een dichotomie van daders en slachtoffers, maar kenmerkt zich door chaos en geweldsexcessen van verschillende kampen. Een gevolg was dat planters in de ongemakkelijke positie kwamen waarbij zij bevrijd waren van Japanse overheersing, maar niet meer de privileges van het Nederlandse koloniale regime ondervonden.

Oorthuys portretteerde een planter, noch schuldig, noch onschuldig. Geen dader of slachtoffer, maar een verwikkeld subject, een man die economisch profiteerde van de situatie op het gekoloniseerde Java. Hij staat paraat om zijn bedrijf, zichzelf en zijn familie te beschermen tegen geweldplegingen die alle bewoners van Java angst inboezemden."