Portret van Esseline Polanen

Eric Domela Nieuwenhuis

"Esseline Juliette Polanen (1909-2004) studeerde in 1935 af aan de Geneeskundige School in Paramaribo en in 1944 aan de School of Optics in New York. Zij werd hiermee de eerste gekleurde, gediplomeerde apotheker en de eerste opticien in Suriname. Zij begon haar apotheek in 1936 in het ouderlijk huis aan de Burenstraat in Paramaribo en in 1946 opende daar ook haar optiekzaak.

Esseline zette zich ook in voor het culturele leven in Paramaribo. Zij ontving thuis schilders en schrijvers en vanaf 1951 was zij jarenlang bestuurslid van het Cultureel Centrum Suriname (CCS) dat gesteund werd door Sticusa. Deze stichting had als belangrijkste taak het bevorderen van het culturele verkeer tussen Suriname en Nederland. Sticusa nodigde in 1955 de Nederlandse textielkunstenares Leentje de Vries-Hamburger uit om in Suriname lezingen te geven over kunsthandwerk. Via Sticusa moet Esseline in Paramaribo met Leentje in contact zijn gekomen. Zij werden al snel vriendinnen. Tijdens een van de vele bezoeken van Esseline aan Nederland schilderde Leentjes echtgenoot Johan dit portret van haar. Esseline poseerde, zittend in een stoel, in hun huis aan de Doornweg in Wassenaar."

Aspha Bijnaar

"De naam Polanen is niet zomaar een naam in de Afro-Surinaamse gemeenschap. Het is een begrip. De Polanens zijn al jaren actief in de Evangelische Broedergemeente als voorgangers, zowel in Suriname als in Nederland. Ongeveer 40% van de Afro-Surinamers in Suriname is lid van deze gemeente. Het zijn echter vooral de mannen die de sociale geschiedenis ingaan als dominees Polanen. De vrouwen uit deze familie zijn veel minder bekend. Daarom is het fijn te kunnen kijken naar de vereeuwiging van een vrouwelijke Polanen. Het haar is keurig gekapt, haar kledij een bloemetjesjurk met rustige kleuren. De gouden sieraden ogen bescheiden. Mevrouw Polanen straalt rust en fatsoen uit. Precies zoals de Evangelische Broedergemeente haar volgelingen voorschreef. Dit kerkgenootschap, dat voorheen Hernhutters of de Moravische Broedergemeenschap werd genoemd, begon vanaf de jaren dertig van de 19de eeuw in Suriname met zijn zendingswerk onder slaafgemaakten. Daarvoor beleed het merendeel van deze gemeenschap de Afrikaans-Surinaamse winti-religie. Na aanvankelijke scepsis steunden plantagehouders en overheid de kerstening van slaafgemaakten, omdat ze beseften dat gewonnen zieltjes geen wraak zouden nemen als vergelding van alle geweld en vernederingen die gepaard gingen met het plantageleven. Bovendien moesten slaafgemaakten na afschaffing van de slavernij in 1863 nog tien jaar onder Staatstoezicht in een nieuwe vorm van dwangarbeid doorwerken. De Evangelische Broedergemeente had door kerstening rustige, arbeidzame en gedisciplineerde mensen van hen gemaakt."

Mitchell Esajas

"De vader van Esseline Polanen, Johannes Hendrik Polanen, was de eerste Afro-Surinamer die in Suriname als hoofdonderwijzer werkzaam was. Het schilderij reflecteert voor mij de ambivalente positie van de kerk in de Surinaamse geschiedenis. Enerzijds was het geloof een middel om slaafgemaakten in een minderwaardige positie te houden door hen te leren dat hun eigen geloof heidens was. Anderzijds gaf het hun de mogelijkheid voor sociale mobiliteit.

Esseline was een pionier, een wegbereider. Ze behaalde haar ‘Acte van Bevoegdheid’ om apotheker te worden bij de ‘Geneeskundige Commissie van de Kolonie Suriname’ en later eveneens haar ‘Acte van Bevoegdheid tot Opticien’, waardoor er voor het eerst brillen geslepen konden worden in Suriname. Ze verkeerde in dezelfde kringen als andere vrouwelijke pioniers, waaronder dr. Sophie Redmond, de eerste zwarte vrouwelijke dokter in Suriname.

Schilderijen uit de jaren vijftig waarop Surinaamse personen op een waardige manier zijn afgebeeld, zijn zeldzaam. De kunstenaar Johan Marinus de Vries woonde zijn hele leven in Nederland en staat er niet om bekend dat hij vaak portretten van donkere mensen maakte. Toch is dit een mooi en waardig portret van een vrouw uit de middenklasse."