Gueridons

Simone Zeefuik

"De Islamitische, Zwarte Afrikanen die onder andere bekend zijn om de kleding zoals deze twee figuren dragen, worden ook wel Moren genoemd. Deze van oorsprong Griekse term heeft voornamelijk betrekking op Zwarte moslims uit de Maghreb, het noordwesten van Afrika. Hun klederdracht kenmerkt zich bij de heren door de ‘cheche’ of ‘haouli’ (tulband) en ‘boubou’s’, zoals die bijvoorbeeld in Mauritanië gedragen worden.

In de 7de eeuw bezetten de Moren zowel Spanje als Portugal en verrijkten er de kennis van de lokale bevolking op het gebied van filosofie, wetenschap, landbouw en astrologie. Hun architectuur bepaalt tot de dag van vandaag het straatbeeld in diverse dorpen en steden op het Iberisch Schiereiland.

In de 16de, 17de en 18de eeuw illustreerden witte Europeanen hun door slavernij verworven rijkdommen met de beeltenissen van Zwarte personen. Denk bijvoorbeeld aan de gezichten van Zwarte personen aan de gevels van woningen of op familiewapens. Bij deze gueridons betreft het complete figuren. Ze geven weer hoe witte Europeanen Zwarte en niet-Zwarte personen van Kleur zagen."

Simone Vermaat

"Eigenlijk is een gueridon niets meer dan een klein rond bijzettafeltje op één poot, waarop men kandelaars of vazen plaatste. Dit type meubel ontstond in de 17de eeuw en werd vanuit Frankrijk geïntroduceerd in Nederland, maar deze twee gueridons zijn waarschijnlijk in Italië gemaakt. Vermoedelijk heeft dit meubeltype zijn naam te danken aan een Afrikaans of Aziatisch personage (Guéridon) uit een contemporaine populaire klucht. De naam Guéridon werd vervolgens een eponiem voor mensen van Afrikaanse of Aziatische afkomst, al dan niet vrijwillig in dienst bij welgestelde Europeanen. Toen meubelmakers de eenvoudige poten gingen vervangen door menselijke figuren, gebruikten zij hiervoor vaak decoratieve, rijk aangeklede ‘Moren’, hoewel er ook voorbeelden zijn met nimfen, een Bacchus, of kariatide-achtige figuren. De Engelse benaming van dit meubeltype is overigens ‘Blackamoor’. De figuren worden op verschillende manieren uitgebeeld. Als bediende of als slaafgemaakte dragen zij het ronde tafelblad op hun arm, rug of hoofd. Of zoals in dit geval, als Venetiaanse gondeliers staand op de achtersteven van een gondel. De luxueuze uitstraling van de kleding verwijst naar rijkdom en status van de Venetiaanse(?) familie waar deze meubels ooit in huis moeten hebben gestaan. Tegelijkertijd maken deze gueridons ons op een directe manier duidelijk hoe mensen, afkomstig uit Afrika of Azië, door de nog overwegend witte Europeanen, op stereotiepe en karikaturale wijze dienend en dragend werden afgebeeld."

Luc Eekhout

"Kasteel Heeswijk werd in 1835 aangekocht door baron André van den Bogaerde van Terbrugge, gouverneur van Noord-Brabant. Hij vergrootte het kasteel en vulde het met kunst en antiek. Zo kwam er een representatieve eetzaal tot stand, omstreeks 1870 door zijn zonen ingericht in Chinese stijl. Op de wanden kwam 18de-eeuws handgeschilderd chinoiserie-behang en een lakwerkspiegel, voor de ramen werden handgeschilderde zijden gordijnen gehangen. Gelakt meubilair en zeventig Chinese porseleinen beeldjes en een Venetiaanse glazen lichtkroon completeerden het geheel. De familie stelde het kasteel open voor bezoek en met de stoomtram kwamen duizenden dit ‘Musée de Bogaerde’ bezoeken. Een gast noteerde in 1885 over de Chinese eetkamer ‘om de liefhebbers te doen watertanden’.

Bij de museale restauratie van de eetkamer in 1996-2000 kon de Stichting Kasteel Heeswijk de lacunes in de porseleincollectie aanvullen met bruiklenen uit Museum Huis Van Gijn te Dordrecht. Een toevoeging in de lijn van de Venetiaanse kroon zijn twee gueridons van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed: moren op de voorplecht van een Venetiaanse gondel. In feite zijn het Fremdkörper in deze kamer, maar tegelijkertijd vormen ze een illustratie van de eclectische 19de-eeuwse verzamelwoede die Kasteel Heeswijk zo kenmerkt. Curieus, kleurig en decoratief."