Sirihkistje

Jovanka Wanadya

"In de koloniale periode was het kauwen van sirih een populair tijdverdrijf onder de inheemse bevolking, met name de mannen. Vooral arbeiders hadden sirihbladeren bij zich, zodat het opwekkende effect het harde werk enigszins draaglijk maakte. Vrouwen hielden zich meer bezig met de verkoop van dit genotsmiddel. De VOC had een lucratieve handel in sirih en sirihkistjes in de gehele Indische archipel en elders in Azië.

Dit kistje is in Indië uit tropisch ebbenhout vervaardigd en bevat zilveren ornamenten. De meeste sirihkistjes stammen uit de 18de eeuw; ze kunnen ook zijn gemaakt van schildpadschild, ivoor of parelmoer en zijn derhalve zeer kostbaar. Er is een mogelijkheid dat sirihkistjes ook op het Chinese vasteland door Chinese ambachtslieden werden gemaakt. Gezien het materiaal en het arbeidsintensieve proces konden slechts vermogende Europeanen dergelijke kistjes aanschaffen of laten maken. Deze luxueuze objecten werden vaak in de ontvangstruimte van huizen geplaatst, zodat gasten onder de indruk raakten van de welvaart van de gastheer of -vrouw. Minder welgestelden hadden ook sirihkistjes, maar uiteraard van eenvoudiger materiaal."

Wim Manuhutu

"Een sirihkistje bevat de benodigdheden voor het kauwen van sirih en pinang. Dit is een ritueel rond gastvrijheid  dat wijdverspreid is in Zuidoost-Azië en op veel eilanden in de Indonesische archipel.

Het blad van de betelboom (sirih) wordt samen met de arekanoot (pinang) en wat kalk (kapur) in de mond gestopt waarna het geheel wordt gekauwd maar niet gegeten. De noot geeft een rode kleur af waardoor de mond rood kleurt. Zowel het blad als de vrucht heeft een licht stimulerende werking die ook het gevoel van honger onderdrukt.

Het Sirih-Pinang ritueel is van oudsher een manier om gasten te verwelkomen, respect te betonen en samen met hen een goede sfeer te creëren.

Het gezamenlijk kauwen van sirih en pinang wordt in sommige gemeenschappen in de archipel gezien als een noodzakelijke stap bij het voeren van besprekingen die over traditie gaan. Dit is bijvoorbeeld in de Molukken en in Papoea het geval.

Het was in de koloniale samenleving niet gebruikelijk voor Europeanen om actief deel te nemen aan het ritueel, maar er werd bij ontmoetingen met Indonesische gasten in een traditionele omgeving altijd rekening gehouden met de mogelijkheid dat het ritueel zou plaatsvinden. Daarom was het ook voor Europese functionarissen raadzaam een sirihkistje bij de hand te hebben om eventueel aan gasten te kunnen aanbieden."

Eveline Sint Nicolaas

"Dat er ook zeer kostbaar uitgevoerde kistjes werden gemaakt voor het bewaren van de verschillende ingrediënten en het benodigde gereedschap, toont aan dat het pruimen van sirih ook in de hogere klassen werd gedaan. Hard werken en honger zullen dan geen reden zijn geweest voor het gebruik, eerder genot. Het aanbieden van een sirihpruim was een bijzonder teken van gastvrijheid.

Dit soort kistjes bevindt zich in een aantal musea in Nederland, waar ze vaak in de collectie zijn opgenomen als een voorbeeld van een luxe product dat in Azië werd gebruikt door de bovenlaag van de koloniale samenleving of als diplomatiek geschenk. Maar kunnen we ook anders naar deze kistjes kijken? Door wie zijn ze bijvoorbeeld gemaakt? Dit exemplaar werd in de 18de eeuw gemaakt in Batavia, het bestuurlijke centrum van het VOC-gebied. In de nabijheid van het kasteel was een groot ambachtskwartier waar geschut werd gegoten, zilversmeden aan het werk waren, maar bijvoorbeeld ook meubelmakers en lakwerkers. Van een van die zilversmeden is bekend dat hij ook slaafgemaakten voor zich liet werken. Kundige vakmensen die als zilversmid stonden geregistreerd. Misschien is het zilver van dit fraaie sirihkistje wel door een slaafgemaakte gesmeed? Met die kennis kijk ik heel anders naar dit sirihkistje."